www.eprace.edu.pl » ustroj-prokuratury » Problem niezależności prokuratora. » Niezależność prokuratora a nadzór instancyjny.

Niezależność prokuratora a nadzór instancyjny.

Nadzór instancyjny został omówiony w rozdziale pierwszym niniejszej pracy. Przypomnieć warto celem wprowadzenia, że nadzór ten umożliwia kontrolę nieprawomocnych postanowień prokuratora jedynie na skutek zażalenia strony. Funkcjonuje tylko z inicjatywy stron i wobec postanowień wydanych lub zatwierdzonych przez prokuratora, na które przysługuje zażalenie, np. zażalenie na postanowienie o umorzenie śledztwa lub dochodzenia z art.306 § 1 k.p.k.. Jest to nadzór o charakterze weryfikacyjnym oraz jednocześnie zwierzchnim, opartym na związku między organami nie tylko funkcjonalnym, ale i ustrojowym. Natomiast w sytuacji, gdy prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia i organem je rozpatrującym staje się sąd, to charakter zwierzchni tego nadzoru opiera się na więzi funkcjonalnej, określonej przez wyznaczone w procesie role.

Kodeks postępowania karnego w art. 465 określa podmiotowy zakres nadzoru instancyjnego w postępowaniu przygotowawczym poprzez wskazanie organów właściwych do rozpoznawania zażaleń na postanowienia prokuratora i prowadzącego dochodzenie. Zasadą jest, iż zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrzędny, a w wypadkach określonych przez ustawę – sąd. Natomiast, jeśli postępowanie przygotowawcze prowadzi inny organ niż prokurator, to zażalenie rozpoznaje prokurator sprawujący nadzór nad tym postępowaniem.

Art. 306 k.p.k. uprawnia strony postępowania do wniesienia zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania (w znowelizowanym Kodeksie postępowania karnego uprawnienie to dotyczy jedynie postępowania o umorzenie śledztwa161). Zażalenie to wnosi się do prokuratora nadrzędnego, który wydał lub zatwierdził postanowienie, ale za pośrednictwem tego ostatniego. Zgodnie z względnie dewolutywnym charakterem zażalenia nie wydaje się, aby istniały przeszkody do przychylenia się prokuratora, który wydał postawienie o umorzeniu postępowania do zażalenia162. Dopiero, gdy prokurator, który wydał postanowienie o umorzeniu postępowania nie przychyli się do zażalenia, to przekazuje je prokuratorowi nadrzędnemu. Regulamin w takiej sytuacji nakazuje prokuratorowi, który uznał, że nie ma podstaw do uwzględnienia zażalenia na postanowienie kończące postępowanie, przedstawić je niezwłocznie prokuratorowi nadrzędnemu wraz z aktami sprawy i wnioskiem zawierającym jego stanowisko co do zasadności zażalenia (§193 ust.1). Co więcej, jak postanawia ust.2 powołanego paragrafu, przed dokonaniem powyższych czynności prokurator może osobiście przedsięwziąć lub zlecić Policji sprawdzenie nowych istotnych faktów dowodów, na które powołuje się wnoszący zażalenie.

Prokurator nadrzędny może przychylić się do zażalenia i wydać postanowienie o jego uwzględnieniu poprzez uchylenie lub zmianę zaskarżonego postanowienia. W tym miejscu właśnie doznaje ograniczeń niezależność (samodzielność) prokuratora na skutek uruchomienia nadzoru instancyjnego. Decyzja prokuratora niższego stopnia może być zmieniona przez prokuratora wyższego stopnia, może on wydać odmienne rozstrzygnięcie. Uzasadnieniem dla tego ograniczenia niezależności prokuratora jest zasada instancyjności postępowania, celem – umożliwienie kontroli instancyjnej postanowień wydawanych w postępowaniu przygotowawczym. W tej płaszczyźnie nadzór instancyjny nad prokuratorem w postępowaniu przygotowawczym jest zbliżony do kontroli instancyjnej skargowej w procesie. Jednakże w przedstawionym przypadku może dojść do sytuacji, gdy nie tylko organ prokuratury będzie nadzorował działanie prokuratora. Bowiem, gdy prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia, to kieruje je do sądu (art.306 § 2 k.p.k.). Regulamin precyzuje ten przepis instruując w § 193 ust.3, że prokurator nadrzędny, uznając, ze nie ma podstaw do uwzględnienia zażalenia, niezwłocznie przedstawia je właściwemu sądowi wraz z aktami sprawy i pisemnym uzasadnieniem swojego stanowiska. Wtedy sąd może przychylić się do zażalenia i uchylić postanowienie o umorzeniu postępowania wskazując powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania te są dla prokuratora wiążące (art. 330 § 1 k.p.k.). Zatem powstaje sytuacja, gdy niezależność prokuratora jest ograniczana postanowieniem sądu, ponieważ jest on zobowiązany do wykonania zaleceń sądu i dopiero po ich przeprowadzeniu ma prawo wydać postanowienie w kwestii dalszego prowadzenia postępowania lub ponownego jego umorzenia.

Za rodzaj nadzoru instancyjnego nad prokuratorem nie sposób nie uznać instytucji unormowanej w art. 306 § 3 k.p.k. Chodzi o instytucję zażalenia na bezczynność163.Otóż, jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa164, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie. Zgodnie z art. 467 § 2 k.p.k. organ odwoławczy stwierdza wówczas stan faktyczny i w razie potwierdzenia zarzutu powinien wydać polecenie natychmiastowego podjęcia stosownych czynności. Wobec unormowania § 47 Regulaminu, który stwierdza, że funkcje nadzorcze są także realizowane przez nadzór instancyjny, można wywnioskować, iż obowiązuje w takim przypadku przedstawiona wyżej droga służbowa wydawania poleceń przez prokuratora przełożonego (w tej sytuacji - nadrzędnego) na piśmie. Potwierdza to także § 22 Regulaminu – prokurator przełożony (nadrzędny), wydając polecenie, powinien zachować drogę służbową. W praktyce prokuratorem nadrzędnym jest najczęściej (z wyjątkiem wypadków dewolucji) prokurator bezpośrednio nadrzędny, a więc prokurator kierujący jednostką organizacyjną wyższego stopnia (§ 20 Regulaminu)165. Ograniczenie samodzielności prokuratora w opisanych przykładowych sytuacjach wzmacnia § 21 Regulaminu stwierdzający, że zapatrywania prawne i wskazania prokuratora nadrzędnego co do dalszego postępowania, zawarte w treści decyzji podjętej w trybie instancyjnym, są wiążące dla prokuratorów prokuratury niższego stopnia.

Ponieważ w prokuraturze zwierzchnictwo służbowe pokrywa się ze zwierzchnictwem instancyjnym, nadzór służbowy splata się zatem ściśle z nadzorem instancyjnym i obejmuje wszystkie inne aspekty działalności prokuratora. Jednakże należy pamiętać, iż decyzje wydawane w ramach nadzoru procesowego i instancyjnego mają zawsze pierwszeństwo przed decyzjami podejmowanymi przez osoby nadzorujące prace podwładnych166.



komentarze

skomentowano: 2016-09-03 11:35:15 przez: Ryszard

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.