www.eprace.edu.pl » ustroj-prokuratury » Problem niezależności prokuratora. » Niezależność prokuratora a nadzór służbowy.

Niezależność prokuratora a nadzór służbowy.

Definicja nadzoru służbowego w prokuraturze, jak i podstawowe jego cechy i funkcje zostały omówione w rozdziale pierwszym niniejszej pracy. Przypomnieć jedynie wypada, iż nadzór służbowy (wewnętrzny) w prokuraturze obejmuje w szczególności wgląd w czynności podległych prokuratorów, kontrolę prawidłowości i zasadności podejmowanych przez nich decyzji oraz wydawanie w razie potrzeby odpowiednich poleceń lub wytycznych¹⁴⁹. Wydawane przez przełożonych polecenia z reguły dotyczą czynności procesowych w konkretnych sprawach. Mogą one dotyczyć treści czynności, np. umorzenia śledztwa, wniesienia do sądu aktu oskarżenia lub samego faktu przeprowadzenie czynności, np. powołania biegłego¹⁵⁰.

Celem zasady hierarchicznego podporządkowania, uzupełniającej zasadę jednolitości prokuratury jest uczynienie tego organu w maksymalnym stopniu operatywnym i zdatnym do czuwania nad przestrzeganiem jednolitego prawa¹⁵¹. Jednakże, jak słusznie podnosi S. Waltoś, obowiązek rygorystycznego stosowania się do polecenia przełożonego czasem niewiele ma wspólnego z praktycznością działania. Zatem łącznie z przyznaniem prokuratorowi atrybutu niezależności, wyrażonego w art. 8 ust 1 u.o.p., ograniczonego w świetle zasady hierarchicznego podporządkowania, w art. 8 ust. 2-6 tej ustawy zapewniono prokuratorowi prawo do obrony własnego zdania, a co więcej do samodzielności zachowania w niektórych sytuacjach¹⁵². Zatem prokurator obowiązany jest wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego prokuratora, ale polecenie dotyczące treści czynności procesowej prokurator przełożony obowiązany jest wydać na piśmie, a na żądanie prokuratora – wraz z uzasadnieniem. Jednakże według W. Grzeszczyka¹⁵³ nie należy przepisu tego odczytywać w ten sposób, że w każdym przypadku, gdy w grę wchodzi treść czynności procesowych, prokurator przełożony wydaje polecenie na piśmie. Prokurator przy wykonywaniu czynności określonych w ustawach jest samodzielny. Potrzeba wydania polecenia dotyczącego treści czynności procesowej może się pojawić właśnie w toku realizacji nadzoru służbowego poprzez zapoznanie się z aktami prowadzonego postępowania (§ 43 Regulaminu) i z reguły tylko wówczas, gdy prokurator dokonujący czynności procesowej zajmuje inne stanowisko co do treści tej czynności niż prokurator przełożony. Może też prokurator wydać takie polecenie wtedy, gdy prokurator mający dokonać czynności procesowej, nie miał jeszcze kontaktu ze sprawą, dotyczyć to może np. wszczęcia postępowania przygotowawczego.

W razie zaistnienia przeszkody w doręczeniu polecenia w formie pisemnej dopuszczalne jest przekazanie polecenia ustnie, z tym, że przełożony obowiązany jest niezwłocznie potwierdzić je na piśmie (art. 8 ust.2 u.o.p.). Regulamin urzędowania powszechnych jednostek prokuratur w § 14 ust. 1 precyzuje, którym prokuratorom przysługuje prawo wydawania poleceń co do treści czynności procesowych. Są nimi prokuratorzy przełożeni, czyli; Prokurator Generalny, prokuratorzy apelacyjni, okręgowi i rejonowi, a w zakresie zleconych czynności - dyrektorzy biur Prokuratury Krajowej, naczelnikom wydziałów (kierownikom samodzielnych działów) prokuratur apelacyjnych i okręgowych oraz kierownikom ośrodków zamiejscowych prokuratur okręgowych i rejonowych. Regulamin określa również termin zgłoszenia żądania uzasadnienia polecenia – wynosi on trzy dni od dnia otrzymania pisemnego polecenia (§ 14 ust. 2). Jeżeli prokurator nie zgadza się z poleceniem przełożonego, to może żądać zmiany polecenia lub wyłączenia go od wykonania czynności albo udziału w sprawie (art. 8 ust. 3 u.o.p.) w terminie trzech dni od doręczenia uzasadnienia polecenia (§ 14 ust. 2 Regulaminu). O wyłączeniu prokuratora rozstrzyga ostatecznie prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem, który wydał polecenie, chyba że wydał je Prokurator Generalny (art. 8 ust. 3, zd, 2 u.o.p.). Zarówno żądanie uzasadnienia, jak i żądanie zmiany polecenia lub wyłączenia, prokurator zgłasza na piśmie wraz z uzasadnieniem przełożonemu, który wydał polecenie (art. 8 ust. 4 u.o.p.). Regulamin zawiera unormowanie, że stanowisko przełożonego w kwestii zmiany polecenia lub wyłączenia powinno być wyrażone na piśmie w ciągu 3 dni od otrzymania żądania (§16). Istotnym zapisem Regulaminu jest jego §17, który stanowi, że w razie nie uwzględnienia żądania prokuratora zmiany polecenia lub wyłączenia go od wykonania czynności lub udziału w sprawie, to prokurator przełożony przejmuje odpowiedzialność służbową za treść czynności, a prokurator występujący z żądaniem obowiązany jest wykonać polecenie. Ponadto, zgodnie z zasadą dewolucji prokurator przełożony jest uprawniony do przejęcia sprawy i wykonania czynności należącej do prokuratora podległego, a także do zmiany lub uchylenia jego decyzji (§18 Regulaminu). Możliwe jest zatem zaistnienie hipotetycznej sytuacji, gdy prokurator przełożony nie zgadza się w kwestii polecenia z sugestiami prokuratora podwładnego, odmawia wyłączenia go od udziału w sprawie, a tym samym zobowiązuje go bezwzględnie do wykonania polecenia, po czym zmienia zdanie i zmienia lub uchyla jego decyzję. Należałoby się w tym miejscu zastanowić nad faktyczną samodzielnością prokuratora podwładnego i rzeczywistą możliwością realizacji prawa do własnego zdania. Posiada on bowiem prawo wyrażenia własnego zdania, ale nie oznacza to jeszcze możności jego realizacji. Nawet, jeśliby prokurator podwładny nie zastosował się do polecenia i w ostateczności postąpił według własnego zdania, to naraziłby się jedynie na odpowiedzialność dyscyplinarną (art. 8 ust.7 i 8 u.o.p.), a prokurator przełożony i tak mógłby uchylić lub zmienić jego decyzję. Wydaje się zatem, iż cały ten tryb pisemnych poleceń i uzasadnionych żądań, mogący trwać aż do 9 dni, ma za cel jedynie zminimalizowanie prawdopodobieństwa podjęcia niewłaściwej decyzji przez prokuratora przełożonego. Co prawda niezastosowanie się prokuratora do polecenia przełożonego nie pozbawia ważności czynności dokonanej przez prokuratora; czynność niezgodna z wolą prokuratora przełożonego nie jest wadliwa. Nie może zatem prokurator przełożony jej skutecznie odwołać, np. nie może cofnąć apelacji złożonej przez podległego mu prokuratora¹⁵⁴. Podobnie jest w przypadku instytucji aprobaty, która posiada znaczenie tylko wewnątrz prokuratury, akt oskarżenia wniesiony do sadu bez aprobaty prokuratora przełożonego wywołuje takie same skutki, jak każdy inny akt oskarżenia¹⁵⁵. Jedynym wobec tego ograniczeniem mogącym przemawiać za rezygnacją ze zmiany lub uchylenia ostatecznej decyzji, a tym samym gwarantem stabilności tych decyzji, jest wymóg Regulaminu, aby zmiana lub uchylenie decyzji, której treść została już podana do wiadomości stron, ich pełnomocników lub obrońców oraz innych uprawnionych osób nastąpiła wyłącznie z zachowaniem trybu i zasad określonych w ustawie (§18 ust.2).

Ustawa o prokuraturze zawiera w art. 8 ust. 5 ograniczenie podmiotowego zakresu wydawania poleceń w hierarchii prokuratury. Otóż polecenie dotyczące treści czynności procesowej wydane przez prokuratora przełożonego innego niż prokurator bezpośrednio przełożony nie może obejmować sposobu zakończenia postępowania przygotowawczego i postępowania przed sądem. Zatem tylko prokurator bezpośrednio przełożony ma prawo wydawania wszelkich poleceń służbowych. Regulacja ta wyraża prawo do samodzielności w procesie¹⁵⁶. Uzupełnia ją inna reguła, zwiększająca nieco uprawnienie samodzielnego działania prokuratora. W wypadku, gdy w postępowaniu sądowym ujawnią się nowe okoliczności, prokurator samodzielnie podejmuje decyzje związane z dalszym tokiem postępowania (art. 8 ust. 6 u.o.p.).

Zważywszy powyższe unormowania nie sposób stwierdzić inaczej, jak tylko, iż zakres niezależności prokuratora w ramach nadzoru służbowego jest szalenie wąski, skoro samodzielne działanie prokuratora w postępowaniu sądowym uzależnione jest od wystąpienia nowych okoliczności. Zakresu tego bynajmniej nie poszerza zasada, iż korzystanie z uprawnień prokuratora podwładnego w związku z wydaniem polecenia nie może być przedmiotem zarzutu w stosunku do danego prokuratora, ani podstawą do wyciągania w stosunku do niego jakichkolwiek ujemnych konsekwencji¹⁵⁷. Zatem słuszne jest stwierdzenie R. A. Stefańskiego, że art. 8 ust. 1 ustawy o prokuraturze dotyczy niezależności zewnętrznej prokuratora, czyli jest on niezależny od innych organów i innych osób. Może podejmować przed sądem wszelkie czynności nie bacząc na zachowanie innych stron i uczestników postępowania. W szczególności nie jest skrępowany wnioskami podmiotów działającymi jako strony czynne, np. oskarżyciela posiłkowego czy powoda cywilnego¹⁵⁸. Idąc nieco dalej, można przyjąć za W. Grzeszczykiem, że pojecie niezależności prokuratora odnosi się do jego relacji zewnętrznych, z organami spoza prokuratury, natomiast pojęcie samodzielności dotyczy działań w ramach hierarchicznego podporządkowania¹⁵⁹. W ten sposób ustawową zasadę samodzielności prokuratora przy wykonywaniu czynności procesowych wzmacniają przepisy Regulaminu wewnętrznego urzędowania jednostek organizacyjnych prokuratury, które stanowią, że prokurator samodzielnie wykonuje czynności określone w ustawach i jest odpowiedzialny za ich prawidłowość i terminowość, a zwłaszcza za treść i formę postanowień, zarządzeń i innych pism procesowych oraz rzetelność ustnych sprawozdań i ścisłość informacji. Prokurator podpisuje sporządzone przez siebie pisma z zakresu zleconych mu czynności, jeżeli przepisy regulaminu lub wewnętrznego podziału czynności nie stanowią inaczej (§13 ust. 1 i 2). Wniosek z powyższego, iż jest regułą, że w ramach wewnętrznego podziału czynności w danej jednostce organizacyjnej prokurator działa samodzielnie¹⁶⁰. Nie dotyczy to jedynie asesora, ponieważ zgodnie z § 51 Regulaminu sporządzone przez niego postanowienia kończące postępowanie przygotowawcze, akty oskarżenia oraz środki odwoławcze podlegają aprobacie.

komentarze

Przeszukaj ePrace

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.