www.eprace.edu.pl » ustroj-prokuratury » Problem niezależności prokuratora. » Gwarancje niezależności prokuratora a gwarancje niezawisłości i niezależności sędziego.

Gwarancje niezależności prokuratora a gwarancje niezawisłości i niezależności sędziego.

Aby zasady niezawisłości sędziowskiej i niezależności prokuratora mogły funkcjonować w rzeczywistości, akty prawne zawierają regulacje stanowiące ich gwarancję. W przypadku sądu, jego niezawisłość zależy od dwóch rodzajów gwarancji: ustrojowych i procesowych¹³⁹. Gwarancje procesowe wprowadzone przez polskie ustawodawstwo to w głównej mierze: wymóg posiadania wysokich kwalifikacji zawodowych, które precyzuje art. 51 ustawy o ustroju sądów powszechnych, nieusuwalność sędziego ze stanowiska (art. 58 Prawa o ustroju sądów powszechnych), zakaz przynależności do partii politycznej, związku zawodowego oraz prowadzenie działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 178 ust. 3 Konstytucji), niedopuszczalność podjęcia innego zatrudnienia z wyjątkiem stanowisk dydaktycznych lub naukowych, jeżeli zajmowanie takiego stanowiska nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków sędziowskich (art. 68 Prawa o ustroju sadów powszechnych), immunitet sędziowski, odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego, odpowiedni status materialny sędziego. Natomiast gwarancje procesowe niezawisłości sędziego, wyrażone w odpowiednich przepisach Kodeksu postępowania karnego, zapewniają szczególna pozycję sądu wobec innych uczestników procesu. Są nimi: nadrzędność sądu wobec stron procesowych, kolegialność orzekania (od tej zasady jednakże obowiązują liczne wyjątki), obowiązek obiektywizmu, tajność narady i głosowania nad orzeczeniem, gwarancja autonomii orzekania.

W odniesieniu do prokuratorów obowiązują bardzo podobne gwarancje ich niezależności. Art. 14 ustawy o prokuraturze precyzuje wymóg wysokich kwalifikacji zawodowych oraz innych cech, których benificjentem musi być kandydat na stanowisko prokuratora. Zatem prokuratorem może być powołany ten, kto:

1. Posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich.

2. Jest nieskazitelnego charakteru.

3. Ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub ukończył studia zagraniczne uznane w Polsce.

4. Jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków prokuratora.

5. Ukończył 26 lat.

6. Złożył egzamin prokuratorski lub sędziowski.

7. Pracował w charakterze asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej rok albo odbył w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury okres służby przewidziany w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.

Ponadto na stanowisko prokuratora mogą być powołani w określonych warunkach: profesorowie, doktorowie habilitowani nauk prawnych, sędziowie, sędziowie wojskowi, adwokaci, radcowie prawni i notariusze (art. 14 ust. 3 i 4 ustawy o prokuraturze). Jak łatwo zauważyć, podobne postanowienia występują w zakresie kwalifikacji wymaganych na stanowisko sędziego¹⁴⁰, które zawiera art. 61 ustawy Prawo o ustroju sadów powszechnych. Podobne, ponieważ różnią się jedynie wymaganiem osiągnięcia określonego wieku oraz długością okresu asesury. Na stanowisko sędziego może zostać powołany ten, kto ukończył 29 lat życia oraz pracował charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej trzy lata lub referendarza sądowego przez okres pięciu lat.(art. 61 § 1 pkt. 5 i 7 Prawa o ustroju sądów powszechnych).

Jeśli chodzi o nieusuwalność prokuratora, to materialne przyczyny odwołania prokuratora i sędziego, będące wyjątkami od tej reguły, są w zasadzie podobne. Istotna różnica polega na tym, iż nieusuwalność sędziego jest zasada konstytucyjną (art. 180 Konstytucji), czego nie ma w przypadku prokuratora¹⁴¹, wobec czego gwarancje nieusuwalności prokuratora są słabsze niż sędziego¹⁴². Według ustawy o prokuraturze oraz Prawa o ustroju sądów powszechnych odwołanie prokuratora i sędziego ma miejsce m.in. w następujących przypadkach:

1. Zrzeczenia się stanowiska (art. 16 ust. 3 u.o.p., art. 68 § 1 P.o.u.s.p.).

2. Prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego o wydaleniu ze służby prokuratorskiej oraz prawomocne orzeczenie sądu skazujące prokuratora na karę dodatkową pozbawienia praw publicznych, zakazu zajmowania stanowiska prokuratora lub na karę degradacji (art.16 ust.5 u.o.p i odpowiednio art. 68 §2 P.o.u.s.p.).

3. Przekroczenie 65 lat życia, chyba że została wyrażona zgoda odpowiedniego organu na dalsze zajmowanie stanowiska, nie dłużej jednak niż do ukończenia 70 lat; z powodu choroby właściwa komisja lekarska orzekła trwałą niezdolność do pełnienia obowiązków oraz z innych przyczyn dotyczących stanu zdrowia określonych szczegółowo w ustawie – art. 69 – 71 P.o.u.s.p oraz art. 62a u.o.p..

Fakultatywną przyczynę odwołania prokuratora, nie występującą w przypadku sędziego, formułuje art. 16 ust.1 u.o.p. Otóż prokurator może zostać odwołany przez Prokuratora Generalnego, jeśli mimo dwukrotnego ukarania przez sąd dyscyplinarny karą inną niż upomnienie lub wydalenie ze służby prokuratorskiej popełnił przewinienie służbowe, w tym dopuścił się oczywistej obrazy prawa lub uchybił godności urzędu prokuratorskiego. Przed podjęciem takiej decyzji Prokurator Generalny ma obowiązek wysłuchania wyjaśnień prokuratora, chyba że nie jest to możliwe, oraz zasięgnięcia opinii właściwego zgromadzenia prokuratorów w prokuraturze apelacyjnej. Mimo więc istnienia tej możliwości odwołania można mówić o pewnej stabilności statusu prokuratora¹⁴³, ponieważ przyczyna ta musi być poprzedzona uprzednimi skazaniami dyscyplinarnymi, co należy do sądów dyscyplinarnych, których członkowie są, zgodnie z art. 70 ust. 4 u.o.p, w zakresie orzekania niezawiśli i podlegają tylko ustawom.

Wspólną gwarancją niezawisłości sędziowskiej i niezależności prokuratora jest ustawowy, a w przypadku sędziego konstytucyjny, obowiązek apolityczności rozumianej jako zakaz przynależności do partii politycznej oraz udziału w jakiejkolwiek działalności politycznej, z wyjątkiem posła i senatora (art. 178 ust. 3 Konstytucji, art. 44 ust.3, 4 u.o.p.).

Kolejną gwarancją są immunitety sędziowskie i prokuratorskie. Immunitet materialny wyłącza w ogóle odpowiedzialność karną, często także za wykroczenie, z reguły utrzymuje tylko odpowiedzialność dyscyplinarną. Immunitet formalny polega jedynie na zakazie wszczynania i prowadzenia postępowania karnego, może on być jednak w pewnych sytuacjach uchylony przez określony organ¹⁴⁴. Prokuratorom immunitet materialny przyznaje art. 66 ust. 22 ustawy o prokuraturze, stwierdzający, iż za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie. Odpowiedni immunitet sędziowski reguluje art. 107 P.o.u.s.p. Otóż za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu (przewinienia dyscyplinarne), sędzia odpowiada tylko dyscyplinarnie. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego obejmuje także jego postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli przez nie uchybił obowiązkowi piastowanego wówczas urzędu państwowego lub okazał się niegodnym urzędu sędziego. Takiej regulacji nie ma w odniesieniu do prokuratora.

Sędziowski immunitet formalny według art. 80 P.o.u.s.p. polega na tym, że sędzia nie może zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej lub sądowej wolno podejmować tylko czynności nie cierpiące zwłoki. Do czasu rozstrzygnięcia wniosku o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności właściwy sąd dyscyplinarny może polecić niezwłoczne zwolnienie sędziego zatrzymanego na gorącym uczynku. Immunitet formalny prokuratorski nie różni się wiele od sędziowskiego. Tyle tylko, że w tym przypadku zgodę na zatrzymanie wydaje nie sąd dyscyplinarny, lecz przełożony dyscyplinarny prokuratora i to właśnie prokuratora przełożonego należy niezwłocznie zawiadomić o przedsięwzięciu czynności nie cierpiących zwłoki¹⁴⁵ (art. 54 ust. 1 u.o.p.).

W odniesieniu do prokuratora nie można mówić o procesowych gwarancjach niezależności w takim stopniu jak w przypadku niezawisłości sędziowskiej. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest różnica w pozycji procesowej porównywanych organów. Prokurator bez względu na to, czy wykonuje funkcje oskarżyciela przed sądami karnymi, czy wytacza powództwa w sprawach karnych i cywilnych oraz składa wnioski i bierze udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jest zawsze tylko jedną ze stron w procesie sądowym¹⁴⁶. Dlatego szukając odpowiedników sędziowskiej gwarancji niezawisłości i niezależności, w przypadku prokuratora można jedynie zauważyć analogie przy obowiązku obiektywizmu. Wszak Kodeks postępowania karnego nakłada ten obowiązek również na oskarżyciela publicznego w ten sposób, iż poprzez art. 47 k.p.k. do prokuratora stosuje się przepisy o wyłączeniu z mocy ustawy sędziego od udziału w sprawie, a także przepisy o wyłączeniu na wniosek w razie wątpliwości co do bezstronności sędziego w sprawie. Zatem przyczyny iudex suspectus i iudex inhabilis mają odpowiednio zastosowanie do prokuratora. Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest oczywiste powiązanie niezawisłości oraz niezależności organu procesowego z jego bezstronnością¹⁴⁷.

Natomiast, jeśli chodzi o sędziowską autonomię orzekania, to brak tej reguły po stronie prokuratora spowodowany jest obowiązywaniem zasady hierarchicznego podporządkowania. To właśnie jest najbardziej istotna różnica w pozycji ustrojowej sędziego i prokuratora. Niezależność prokuratora to samodzielność podejmowania czynności określonych w ustawie, gdy żadna z tych czynności nie wymaga ani uprzedniej aprobaty, ani zatwierdzenia przez przełożonego¹⁴⁸. Wobec zasady hierarchicznego podporządkowania gwarancją niezależności prokuratora jest ustawowe prawo do własnego zdania, które kształtuje się zależnie od rodzaju nadzoru, będącego instrumentem podporządkowania.

komentarze

Przeszukaj ePrace

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.