Konsekwencje procesowe naruszenia przepisów o kompetencji prokuratora określonego szczebla.
Podział ustawowych zadań prokuratury pomiędzy jej jednostki organizacyjne jest wewnętrzną sprawą prokuratury. Z naruszeniem reguł właściwości rzeczowej i miejscowej w obrębie prokuratury nie łączą się w zasadzie żadne skutki procesowe, co stanowi istotną różnicę wobec przepisów o naruszeniu właściwości sądów, którego konsekwencje są poważne. Według M. Cieślaka przyjąć należy, że sąd w zasadzie nie ma prawa badania właściwości danego organu prokuratury. Sprawdzić jedynie musi, czy dana osoba w chwili dokonywania czynności była prokuratorem, gdyż to tylko z punktu widzenia procesowego jest istotne. Konsekwencją jest brak skargi uprawnionego oskarżyciela, który stanowi negatywną przesłankę procesową z art. 17 §1 pkt 9 k.p.k..
Od powyższej zasady istnieją oczywiście wyjątki. Są nimi przypadki, w których przepisy o ustroju prokuratury oraz Kodeksu postępowania karnego pewne czynności zastrzegają do wyłącznej kompetencji prokuratorów określonego szczebla. Naruszenie tych przepisów może wywierać dwojakiego rodzaju skutki112: jedynie wewnętrzne, polegające na odpowiedzialności służbowej i dyscyplinarnej pracownika, który naruszył kompetencję (tak będzie w przypadku naruszenia przepisów Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury i rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości dotyczących właściwości miejscowej) oraz skutki zewnętrzne, czyli polegające na wadliwości lub bezskuteczności czynności procesowej (przy naruszeniu przepisów k.p.k. lub innych ustaw). I tak, k.p.k. zastrzega do wyłącznej kompetencji Prokuratora Generalnego prawo uchylenia prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego w stosunku do osoby, która występowała w charakterze podejrzanego, jeśli stwierdzi, że umorzenie postępowania było niezasadne (art.328 § 1 k.p.k.) oraz prawo wniesienia kasacji (tzw. nadzwyczajnej) od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie (art.521 k.p.k.). Podmiotem uprawnionym jest tu tylko Prokurator Generalny. Jest to czynność zastrzeżona tylko do jego kompetencji i nie może on jej zlecić do wykonania prokuratorowi podwładnemu (art. 10 ust. 2 ustawy o prokuraturze w zw. z art. 328 § 1 k.p.k.). W imieniu Prokuratora Generalnego czynności mogą wykonywać jego zastępcy, którzy w jakimś stopniu mają określoną część jego kompetencji113. Wydaje się, że w przypadku skorzystania z wymienionych uprawnień przez inną osobę, niż Prokurator Generalny spowoduje, iż czynność ta będzie bezskuteczna z powodu niedopełnienia określonych przez ustawę obowiązków (art. 530 § 2 k.p.k. w przypadku kasacji)114. Do dnia wejścia w życie noweli k.p.k. z 10 stycznia 2003 r. tylko prokurator apelacyjny może przedłużyć okres śledztwa na dalszy czas oznaczony, dłuższy niż rok (art. 309 § 3 zd.2). Jeśli uczyni to prokurator innego szczebla, to decyzja taka będzie nieważna.
W kolejnych przypadkach k.p.k. pośrednio jedynie wskazuje, którego szczebla prokurator jest właściwy do dokonania określonej czynności. A mianowicie, prokurator nadrzędny nad prowadzącym postępowanie przygotowawcze może przedłużyć okres śledztwa na czas oznaczony nie dłuższy niż rok (art.309 § 3 zd. 1 k.p.k.). Prokurator nadrzędny nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu postępowania w sytuacji z art. 327 § 1 k.p.k., rozpatruje zażalenie na takie postanowienie (art.327 § 2 k.p.k.). Podobnie, po ponownym wydaniu przez prokuratora postanowieniu o umorzeniu postępowania przygotowawczego lub odmowie jego wszczęcia, postanowienie to podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nad nim nadrzędnego (art. 330 § 2 k.p.k.). Także właściwym prokuratorem do rozpoznania zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub o jego umorzeniu przysługuje prokuratorowi nadrzędnemu, który wydał lub zatwierdził to postanowienie (art. 306 § 2 zd. 1 k.p.k.). O tym, który prokurator jest w danym przypadku nadrzędnym decydują przepisy o hierarchicznej organizacji prokuratury, czyli stopień prokuratora, który wydał zaskarżane postanowienie lub je zatwierdził. Z procesowego punktu widzenia racją bytu dla przepisów k.p.k. wymagających działania prokuratora nadrzędnego, a więc prokuratora kierującego jednostką organizacyjną prokuratury wyższego stopnia, a także prokuratora tej jednostki lub prokuratora delegowanego do niej w zakresie zleconych mu czynności (§ 20 Regulaminu), jest potrzeba kontroli instancyjnej tych decyzji. Zatem zażalenie, na któreś z wymienionych wyżej postanowień, nie może być rozpatrzone przez innego prokuratora niż nadrzędnego, chyba, że przychyla się on do zażalenia, byłoby to bowiem naruszeniem zasady kontroli instancyjnej decyzji wydanych w postępowaniu przygotowawczym. Zażalenie takie wnosi się do prokuratury wyższego stopnia, ale za pośrednictwem prokuratury, która wydała zaskarżane postanowienie. Zatem ta ostatnia zobowiązana jest do przekazania akt sprawy do prokuratury wyższego szczebla, nawet jeśli będzie ono skierowane do niewłaściwej jednostki prokuratury, co wynika z art. 118 § 3 k.p.k.. Zakładając, co jest mało prawdopodobne, że jednak doszłoby tu do naruszenia przepisów o właściwości funkcjonalnej danej jednostki organizacyjnej prokuratury i strona postępowania dowiedziałaby się o tym fakcie już w trakcie postępowania sądowego, to wydaje się, iż mógł by to być przedmiot zarzutu odwoławczego z art. 438 pkt. 2 k.p.k., jeśli oczywiście ta obraza przepisów postępowania mogła mieć wpływ na treść orzeczenia.
Naruszenie wspomnianych reguł kompetencji w prokuraturze ma zatem głównie konsekwencje natury służbowej i ewentualnie dyscyplinarnej115. Terytorialny zakres działania prokuratur ma na celu jedynie sprawność funkcjonowania tego organu. Bynajmniej nie oznacza to, iż prokurator określonej prokuratury rejonowej może występować wyłącznie przed sądem rejonowym, obejmującym swoją właściwością teren działania tej prokuratury. Takie rozumienie właściwości miejscowej prokuratury pozostawałoby w sprzeczności z zasadą jednolitości i niepodzielności prokuratury116.
Stąd k.p.k. nie wspomina bezpośrednio o właściwości organów prokuratury, a kwestię tę pozostawia regulacji aktów prawnych podustawowych, wykonawczych, wiążących jedynie instytucję prokuratury i jej pracowników, nie będących podstawą roszczeń, wydawanych przez Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego będącego zwierzchnikiem prokuratury, co jest konsekwencją zasad jednolitości, niepodzielności i indyferencji obowiązujących w prokuraturze. Z tymi zasadami oraz z zasadą hierarchicznego podporządkowania łączą się dwie kolejne dyrektywy organizacyjne, których konsekwencją jest niemożność precyzyjnego określenia właściwości organów prokuratury, a tym bardziej zaistnienie skutków procesowych jej naruszenia. Chodzi tu o przeciwstawne sobie zasady substytucji i dewolucji. Z zasady dewolucji wynika, że prokurator wyższego rzędu może prowadzić śledztwo w sprawie należącej do prokuratora niższego rzędu, a z zasady substytucji, że prokurator wyższego rzędu może zlecić prowadzenie sprawy prokuratorowi niższego rzędu. Niestety przepisy k.p.k., ani żadnej innej ustawy nie precyzują, co dzieje się w sytuacji, gdy brak jest takiego polecenia. Wobec braku ustawowego zapisu o skutkach procesowych przypadku, gdy śledztwo było prowadzone przez prokuratora niższego rzędu w sprawie należącej do prokuratora wyższego rzędu (np. właściwy jest prokurator okręgowy, a śledztwo prowadził rejonowy), nie można przyjąć, iż jest ono nieważne. Co więcej, ma to ten skutek, że nie można nawet uznać za nieważny aktu oskarżenia wniesionego przez niewłaściwego prokuratora. Oczywiście wchodzi tu w grę odpowiedzialność służbowa i dyscyplinarna prokuratora, który przekroczył swoje kompetencje. Brak skutków procesowych jest wyraźną konsekwencją faktu, że prokuratura jest jednolitą i niepodzielną całością i każdy z prokuratorów zawsze działa w jej imieniu.
Ukształtowanie wewnętrznego ustroju prokuratury w oparciu o dyrektywy dewolucji i substytucji powoduje właśnie ciągłe przeplatanie się czynności prokuratorów określonych szczebli oraz brak jednolitego, niezmiennego wewnętrznego podziału czynności.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.