Zasady substytucji i dewolucji jako dopełnienie zasady indyferencji.
Zarówno zasada substytucji, jak i zasada dewolucji stanowią konsekwencję hierarchicznego podporządkowania, które obowiązuje w prokuraturze82. Jego przejawem jest obowiązek prokuratora wykonywania zarządzeń, wytycznych i poleceń przełożonego prokuratora (art. 8 ust. 2, zd. 1 ustawy o prokuraturze). Zatem substytucja najszerzej ujęta oznacza, że prokurator przełożony ma prawo zlecić czynność prokuratorowi podwładnemu. Wyraża ją art. 10 ust. 2 in principio i ust. 3 in fine Ustawy o prokuraturze: „Prokurator Generalny może przedsiębrać wszystkie czynności należące do zakresu działania prokuratury” oraz „prokurator przełożony może przejmować czynności prokuratorów podległych”.
Dewolucja natomiast, to odwrotność tej sytuacji, jej istotą jest, że prokurator przełożony może przejąć do wykonania czynność prokuratora podwładnego. Zawarta jest w art. 10 ust. 2 in fine i ust. 3 in principio Ustawy o prokuraturze: „Prokurator Generalny może zlecać podległym mu prokuratorom wszelkie czynności należące do zakresu działania prokuratury, chyba że ustawa zastrzega określaną czynność wyłącznie do jego właściwości” oraz „prokurator przełożony może zlecić podległym prokuratorom, wykonanie czynności należących do zakresu jego działania, chyba że ustawa zastrzega daną czynność wyłącznie jego właściwości”.
Jeśli zatem w wypadku substytucji podwładny prokurator wstępuje w prawa i obowiązki przełożonego, to w wypadku dewolucji prokurator przełożony zajmuje miejsce podwładnego83. Zasady te są sobie przeciwstawne, jednakże według M. Cieślaka84 takie zasady mogą występować w ramach jednego i tego samego systemu procesowego nie prowadząc do niekonsekwencji, gdyż zachowują między sobą równowagę za względu na interesy podmiotów, których dotyczą.
Jednakże zasada substytucji doznaje pewnych ograniczeń. Mianowicie jest ona niedozwolona, gdy przepis prawa zastrzega wykonanie czynności prokuratorowi określonego stopnia. Przykładem jest uprawnienie do przedłużenia śledztwa na okres ponad 3 miesięcy (art.309 § 2 k.p.k.) przysługujące jedynie prokuratorowi nadrzędnemu, czy uprawnienie wniesienie kasacji „nadzwyczajnej’ zastrzeżone tylko dla Prokuratora Generalnego (art.521 k.p.k.). Innym rodzajem ograniczenia substytucji są sytuacje, gdy przepis prawa nie zezwala określonym osobom na wykonanie pewnych czynności. Takim przepisem jest art. 99 ust. 1 ustawy o prokuraturze, który nie zezwala asesorowi na udział w postępowaniu przed sądem apelacyjnym i okręgowym, na sporządzanie środków zaskarżenia i wniosków do Sądu Najwyższego oraz na występowanie przed tym sądem. Niedozwolona jest ponadto substytucja pozostającą w sprzeczności z zasadą hierarchicznego podporządkowania. Zatem nie dopuszczalne jest przekazanie prokuratorowi podwładnemu kontroli prokuratora przełożonego ani nadrzędnego, np. nie można zlecić prokuratorowi rejonowemu aby rozpoznał zażalenie na czynność prokuratora okręgowego. Taka sytuacja byłaby zaprzeczeniem zasady kontroli85.
Także i dewolucja ma swoje granice. Otóż np. nie powinien prokurator nadrzędny przejmować wydania decyzji, jeśli w ten sposób strona zostałaby pozbawiona należnego jej środka odwoławczego. Stałoby się tak w hipotetycznej sytuacji, w której Prokurator Generalny umorzyłby śledztwo – wtedy nie byłoby już organu, do którego pokrzywdzony mógłby wnieść zażalenie86.
Jeśli chodzi o zakres personalny zasady substytucji, to aktualne pozostaje stwierdzenie S. Waltosia87, iż obejmuje ona zasięgiem swojego działania tylko osoby stanowiące prokuraturę, czyli wymienione w art. 1 ust. 1 ustawy o prokuraturze. Natomiast poza zasięgiem tej zasady pozostają pracownicy administracyjni prokuratury. Art. 10 ustawy o prokuraturze wszak mówi tylko o prokuratorach, a pracownicy administracyjni to osoby zatrudnione w prokuraturze, ale nie mające statusu prokuratora. Art. 101 ust. 2 ustawy o prokuraturze nakazuje w zakresie zasad zatrudniania urzędników i innych pracowników oraz ich obowiązków i praw odrębne przepisy. W przypadku aplikantów prokuratorskich ustawa wskazuje enumeratywnie przepisy, które mają do nich zastosowanie. Zatem nie są objęci oni zasięgiem zasady substytucji, ponieważ art. 10 ustawy o prokuraturze nie został wymieniony wśród przepisów mających zastosowanie do aplikantów prokuratorskich. Ilekroć więc ustawa mówi o „prokuratorze”88, to należy przez to rozumieć funkcjonariusza prokuratury poczynając od stopnia prokuratora rejonowego w górę oraz asesora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury, któremu Prokurator Generalny powierzył na czas określony pełnienie pewnych czynności prokuratorskich (art. 99 ustawy o prokuraturze). Ograniczenia podmiotowe dewolucji zostały omówione wyżej.
Interesującym zagadnieniem jest w jakich sytuacjach dochodzi do stosowania dewolucji. Celem dewolucji jest zwiększenie efektywności kontroli nad podległymi organami. S. Waltoś uzasadnia konieczność wyposażenia organu w prawo dewolucji właśnie postulatem sprawowania kontroli przez organ przełożony89. Dewolucja jest przydatna w sytuacji, w której pojawia się konieczność zastąpienia organu podrzędnego, spowodowanego obowiązkiem wyłączenia prokuratora z czynności na skutek zaistnienia którejś z wymienionych w art.47 k.p.k. Kolejną potrzebą dewolucji czynności przez organ przełożony może być rozbieżność poglądów pomiędzy prokuratorem przełożonym a podwładnym 9§ 18 ust. 1 Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury), celem wprowadzenie takiego rozwiązania jest uniknięcie sytuacji, w której podwładny byłby zmuszany do postępowania wbrew własnemu przekonaniu90.
Przyczynami stosowania substytucji są głównie względy organizacyjno –techniczne.
Według M. Cieślaka91 substytucja nie musi być bezpośrednia. Nie ma przeszkód, aby Prokurator Generalny zlecił dokonanie określonej czynności prokuratorowi rejonowemu z pominięciem stopni pośrednich, aczkolwiek przepisy Regulaminu - § 22 wymagają w zasadzie zachowania „drogi służbowej” przy wydawaniu poleceń.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.