Podstawowe pojęcia terminologiczne:
Prokuratura a prokurator – różnice, prokurator w znaczeniu procesowym i w znaczeniu organizacyjnym, prokurator nadrzędny a prokurator przełożony.
Kodeks postępowania karnego posługuje się pojęciem prokuratora. W procesie bowiem działa prokurator, zgodnie z jednostkowym charakterem tego państwowego organu. Prokuratura natomiast to instytucja, w skład której wchodzą prokuratorzy13. Jednakże, wobec głównych zasad organizacji prokuratury, jakimi są zasada niepodzielności i jednolitości – prokurator reprezentuje zawsze prokuraturę w całości, a co za tym idzie, prokuratura może posłużyć się do wykonywania swoich zadań każdym prokuratorem. W myśl zasady jednolitości czynności poszczególnych organów prokuratury są uważane za czynności całej prokuratury14 (zasada indyferencji). Wyraża to przede wszystkim wysunięcie na pierwszy plan Prokuratora Generalnego, któremu podlegli są wszyscy prokuratorzy i który może przedsiębrać wszelkie czynności należące do zakresu działania prokuratury lub zlecać ich wykonanie podległym mu prokuratorom, chyba, że ustawa zastrzega określoną czynność wyłącznie do jego właściwości (art.10 ust. 2 ust. o prok.).
W płaszczyźnie procesowej prokurator jest oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami ( art. 45 § 1 k.p.k., art. 3 ust.1 pkt 1 oraz art. 32 ust.1 ust. o. prok.), czyli organem, który we własnym imieniu wnosi i (lub) popiera oskarżenie w sprawach o przestępstwa, które ustawa nakazuje lub zezwala ścigać skargą publiczną. Jest zatem stroną postępowania, która nie reprezentuje w nim własnego interesu, jak pozostałe strony, ale interes publiczny, który z uwagi na rozdział kompetencji między organami państwowymi staje się jakby „własnym” interesem prawnym oskarżyciela15. Jednakże z art. 3 ust. 1 pkt 3 ust. o prok. wynika, iż prokuratura ma interes prawny w rozstrzygnięciu sprawy zgodnie z przepisami prawa materialnego procesowego16. Działanie prokuratora w tej funkcji sprowadza się do dążenia do uzyskania sprawiedliwego, zgodnego z prawem rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu. Wobec tego, od oskarżyciela publicznego wymaga się zachowania obiektywizmu, co powoduje, iż podlega on wyłączeniu od oskarżania z podobnych powodów, co sędzia od udziału w sprawie17. O wyłączeniu prokuratora orzeka prokurator nadzorujący postępowanie lub bezpośrednio przełożony ( art. 48 § 1 k.p.k.).
W postępowaniu przygotowawczym w procesie karnym zachodzi wyraźna zbieżność funkcji sędziego i prokuratora, jak trafnie zauważa Stanisław Waltoś. Prokurator wszak wydaje w nim postanowienia o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, o jego umorzeniu, postanowienie o stosowaniu nieizolacyjnych środków zapobiegawczych i inne. Decyzje te opierają się na ocenie dowodów i stanowią wynik subsumpcji czynu pod normę karną. Wyraźne jest zatem podobieństwo między wyrokiem uniewinniającym sądu, a postanowieniem o umorzeniu śledztwa prokuratora. Stąd wymagania wobec prokuratora obiektywizmu, podobnego sędziowskiemu, a równocześnie „posłuszeństwa” w hierarchii organizacji prokuratury18.
Prokurator w znaczeniu organizacyjnym jest pracownikiem prokuratury, a uściślając, określonej jej powszechnej jednostki organizacyjnej. Usytuowanie funkcjonariusza prokuratury w jej hierarchii organizacyjnej zależy od pozycji jego jednostki organizacyjnej, jego funkcji w ramach tej jednostki oraz jego stopnia (tytułu, czyli, czy jest to Prokurator Generalny, jego zastępca, prokurator apelacyjny, okręgowy, rejonowy)19.
Prokurator przełożony bezpośredni to kierownik danej powszechnej jednostki organizacyjnej. Zatem zgodnie z art. 17 ust. o prok., dla prokuratorów prokuratury apelacyjnej przełożonym bezpośrednio jest prokurator apelacyjny, dla prokuratorów prokuratury okręgowej – prokurator okręgowy i odpowiednio dla prokuratorów prokuratury rejonowej - prokurator rejonowy. Ponadto Regulamin w § 15 uprawnienia prokuratorów bezpośrednio przełożonych w zakresie zleconych czynności przyznaje także dyrektorom biur Prokuratury Krajowej wobec prokuratorów apelacyjnych i okręgowych oraz naczelnikowi wydziału (kierownikowi samodzielnego działu) prokuratury apelacyjnej lub okręgowej odpowiednio wobec prokuratorów okręgowych lub rejonowych, a nadto kierownikowi ośrodka zamiejscowego prokuratury okręgowej wobec prokuratorów rejonowych. Wobec faktu, że Regulamin dopuszcza tworzenie w prokuraturach apelacyjnych i okręgowych wydziałów i działów (obejmują one swoim zakresem działania problematykę: postępowania przygotowawczego, sądowego, udział prokuratora w innych postępowaniach, sprawy administracyjne oraz kadrowe i budżetowo-administracyjne), a w prokuraturach rejonowych działów i sekcji, to kierownicy tych komórek organizacyjnych są zwierzchnikami służbowymi w stosunku do prokuratorów zatrudnionych w tej komórce (§ 9 i 10 w zw. z § 19 Regulaminu). Prokuratorzy pełniący funkcje kierownicze odpowiadają za prawidłową i sprawną realizację zadań służbowych w swoich jednostkach i komórkach organizacyjnych, a przede wszystkim za właściwą organizację pracy. Dokonują oni podziału czynności, sporządzają plany pracy obejmujące ważniejsze działania, sprawują nadzór nad pracą podległych prokuratorów oraz podejmują niezbędne czynności dla sprawnego i prawidłowego kierowania jednostką. Kierownicy jednostek organizacyjnych ponadto reprezentują prokuraturę wobec organów państwowych i samorządowych, a także współdziałają z nimi w zakresie przewidzianym w odrębnych ustawach. Pojęcie prokuratora przełożonego związane jest ze stosunkiem podwładności.
Pojęcie prokuratora przełożonego nadrzędnego wiąże się natomiast z problematyką szczebli prokuratorów i stosunku nadrzędności – podrzędności organów prokuratury. Według § 20 Regulaminu, prokuratorem nadrzędnym jest prokurator kierujący jednostką prokuratury wyższego stopnia, a także prokurator tej jednostki lub prokurator delegowany do niej w zakresie zleconych mu czynności. Zatem, zgodnie z art. 17 ust. o prok., prokuratorem nadrzędnym np. dla prokuratora prokuratury rejonowej będzie prokurator okręgowy.
Podsumowując, organem nadrzędnym jest taki organ prokuratury, który zajmuje stanowisko wyższe w porównaniu ze stanowiskiem organu, z którym pozostaje w stosunku służbowym. Organ przełożony natomiast nie tylko zajmuje stanowisko wyższe w hierarchii służbowej, ale na podstawie podziału czynności podporządkowane mu są inne organy20.
W relacjach nadrzędności – podrzędności, jak i w przełożony – podwładny należy rozróżnić sytuację bezpośredniości i pośredniości tych relacji21. Art. 465 § 2 k.p.k. stanowi, że zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrzędny. W praktyce jest to najczęściej prokurator bezpośrednio nadrzędny, a więc prokurator prokuratury bezpośrednio wyższego szczebla. Natomiast o wyłączeniu prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze oraz oskarżyciela publicznego orzeka prokurator nadzorujący postępowania lub bezpośrednio przełożony (art. 48 § k.p.k.).
Nadzór a kontrola, nadzór służbowy, procesowy i instancyjny.
Nadzór jest pojęciem szerszym i zawiera w sobie pojęcie kontroli22. W płaszczyźnie prawa karnego procesowego kontrola prawna jest definiowana jako badanie zgodności z prawem czynności procesowych i podejmowanie przewidzianych przez prawo działań korygujących. Natomiast nadzór jest kontrolą czynności procesowych wraz z możliwością wyciągnięcia konsekwencji wobec organów postępowania. Według Feliksa Prusaka nadzór to funkcja kierowania obejmująca kompetencje, „których wpływ na działalność organów podporządkowanych jest bardziej bezpośredni i intensywny, niż wpływ pozostałych funkcji kierownictwa”23. Kontrola ograniczona jest do „sprawdzania” legalności działania, organy kontrolujące nie mają możliwości wywierania wpływu na kierunek działania organów kontrolowanych24, natomiast z nadzoru ponadto wynika obowiązek stosowania się do instrukcji, poleceń organów go sprawujących.
Nadzór procesowy to nadzór sprawowany przez organy procesowe wyższego stopnia. Marian Cieślak nazywa go, niezbyt precyzyjnie, kontrolą ściśle procesową25. Kontrola ta ma charakter reformacyjny, jej celem jest usunięcie nieprawidłowości kontrolowanych decyzji, zatem jej przedmiotem są wyłącznie decyzje procesowe. Ponadto wobec niej obowiązuje zasada skargowości, gdyż jest to kontrola na wniosek.
Nadzór procesowy prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym, zgodnie z przepisami k.p.k., obejmuje tylko postępowanie przygotowawcze w zakresie w jakim sam go nie prowadzi, a także postępowanie sprawdzające toczące się na podstawie art. 307 k.p.k. Zatem nie ma nadzoru procesowego prokuratora nad dochodzeniem, jeśli prowadzi je prokurator podwładny26. Zgodnie z art. 326 § 2 k.p.k. prokurator jest odpowiedzialny tylko za te postępowania przygotowawcze, nad którymi jest obowiązany czuwać, aby ich przebieg był sprawny i prawidłowy. Wniosek z tego, że dochodzenia uproszczone, prowadzone przez inne organy niż Policja, nie podlegają nadzorowi prokuratora.
Odrębną formą nadzoru procesowego prokuratora jest wzruszanie prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Dotyczy więc merytorycznych aspektów sprawy.
Swoistym rodzajem nadzoru jest nadzór instancyjny27. Umożliwia on kontrolę nieprawomocnych postanowień prokuratora jedynie na skutek zażalenia strony. Nadzór ten funkcjonuje tylko z inicjatywy stron i wobec postanowień wydanych lub zatwierdzonych przez prokuratora, na które przysługuje zażalenie, np. zażalenie na postanowienie o umorzenie śledztwa lub dochodzenia z art.306 § 1 k.p.k. Zażalenie to wnosi się do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał postanowienie. Jest to nadzór o charakterze weryfikacyjnym oraz jednocześnie zwierzchnim, opartym na związku między organami nie tylko funkcjonalnym, ale i ustrojowym. Natomiast w sytuacji, gdy prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia i organem je rozpatrującym staje się sąd, to charakter zwierzchni tego nadzoru opiera się na więzi funkcjonalnej, określonej przez wyznaczone w procesie role.
Nadzór służbowy to, uregulowana poza prawem procesowym, kontrola organu przełożonego nad podwładnym, połączona z wyciąganiem konsekwencji wobec organu dopuszczającego się uchybień. Źródłem nadzoru służbowego nie jest prawo procesowe, ale stosunek pracy. Stąd nadzór ten często nazywany jest nadzorem administracyjnym lub też kontrolą administracyjno - nadzorczą. Stanowi typ przeciwstawny kontroli instancyjnej28. Wynika ona bowiem ze stosunku służbowego pracowników prokuratury. Celem nadzoru służbowego jest usprawnienie pracy i zapobieganie uchybieniom poprzez działania instrukcyjno – prewencyjne organów będących organami przełożonymi, a nie organami procesowymi29. Jego przedmiotem są nie tyle wydawane decyzje, ile sam tok postępowania i styl pracy organów procesowych. Jest zawsze uruchamiany z urzędu.
Regulamin stanowi, że nadzór służbowy nad czynnościami prokuratorów podległych sprawują prokurator przełożony i zwierzchnik służbowy (§ 42). Wniosek z tego, że w prokuraturze zwierzchnictwo służbowe pokrywa się ze zwierzchnictwem procesowym. Nadzór służbowy sprawuje nad prokuratorami podwładnymi ich prokurator przełożony bezpośrednio, czyli kierownik danej jednostki organizacyjnej, a także przełożony nadrzędny, czyli prokurator wyższego stopnia. § 47 Regulaminu jako funkcje nadzorcze w ramach nadzoru służbowego wymienia nadzór instancyjny oraz wizytacje i lustracje. Formą nadzoru służbowego w obrębie prokuratury jest instytucja aprobaty, której wymagają postanowienia kończące postępowanie przygotowawcze, akty oskarżenia oraz środki odwoławcze sporządzone przez asesora (§ 51 Regulaminu).
Wykonywanie nadzoru służbowego polega, wg § 45 ust.2 Regulaminu, przede wszystkim na osobistym zapoznaniu się prokuratora sprawującego nadzór z aktami sprawy w celu udzielenia konsultacji lub wytycznych. Regulamin wymaga, aby sprawowanie nadzoru służbowego odbywało się z poszanowaniem zasady samodzielności prokuratora.
Nadzór służbowy nad pracą terenowych jednostek prokuratury koordynuje Prokuratura Krajowa. Prokurator Generalny jest funkcjonariuszem prokuratury najwyższego szczebla, czyli najwyższym organem nadrzędnym w rozumieniu procesowym. W. Grzeszczyk nie ma racji, przyjmując, że to prokurator Prokuratury Krajowej pełni tę rolę 30, ponieważ K.p.k. nie posługuje się w ogóle pojęciem Prokuratora Krajowego.
Wobec zasady hierarchicznego podporządkowania obowiązującej w prokuraturze, nadzór służbowy splata się ściśle z nadzorem procesowym prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym i obejmuje wszystkie inne aspekty działalności prokuratora (postępowanie przed sądem, wykonawcze i inne).
Zawsze jednak decyzje wydawane w ramach nadzoru procesowego mają pierwszeństwo przed decyzjami podejmowanymi przez osoby nadzorujące służbowo pracę podwładnych31.
Substytucja, indyferencja, dewolucja.
Substytucja, dewolucja i indyferencja to zasady ustrojowe prokuratury. Zasady substytucji i dewolucji są wyrazem zasady hierarchicznego podporządkowania obowiązującego w prokuraturze. Substytucja (podstawienie32) to dyrektywa, w myśl której prokurator przełożony ma prawo zlecić czynność prokuratorowi podwładnemu. Wyraża ją art. 10 ust. 3 ust. o prok. Odwrotnością tej zasady jest prawo prokuratora przełożonego przejęcia do wykonania czynność prokuratora podwładnego – zasadę dewolucji, bo o niej tu mowa, zawiera § 18 Regulaminu. Obydwie te, uzupełniające się, zasady doznają ograniczeń.
Zasada indyferencji natomiast stanowi konsekwencję zasady jednolitości i niepodzielności prokuratury. Zgodnie z nią zmiana prokuratora w toku czynności nie pozbawia jej ważności, co zgodne jest z zasadą, iż prokurator zawsze reprezentuje prokuraturę w całości i prokuratura może posłużyć się do wykonywania jej zadań każdym prokuratorem33.
Wszystkie te zasady będą przedmiotem szczegółowego opracowania w dalszych rozdziałach niniejszej pracy.
komentarze
I w ten właśnie przebiegły sposób prokurator zawsze unika odpowiedzialności dyscyplinarnej i karnej za przekręty, blokowanie postepowan i jest pozbawiony podejmowania samodzielnych decyzji zgodnych z sumieniem i praworządnością. To kpina ze społeczeństwa.
skomentowano: 2012-07-01 07:22:31 przez: alexpand52
skomentowano: 2013-12-05 14:36:05 przez: Adela
skomentowano: 2021-02-03 08:01:14 przez: Jarek
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.