www.eprace.edu.pl » ustroj-prokuratury » Hierarchia instancyjna prokuratury a proces karny. » Prokuratura Krajowa i jej zadania.

Prokuratura Krajowa i jej zadania.

Prokuratura Krajowa jest stosunkowo nowym szczeblem prokuratury RP, została, bowiem utworzona mocą ustawy z dnia 10 maja 1996 r. o zmianie ustaw: o prokuraturze, o Sądzie Najwyższym, o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych i ustawy – Prawo o adwokaturze, która to ustawa wprowadziła pewne zmiany również do ustawy o prokuraturze. Dotychczasowa struktura organizacyjna prokuratury była niepełna, gdyż brakowało w niej jednostki organizacyjnej centralnego szczebla. Roli tej nie spełniał Departament Prokuratury, ponieważ w jego skład wchodzili prokuratorzy delegowani z prokuratur apelacyjnych i wojewódzkich. Tę lukę miała zapełnić Prokuratura Krajowa. Jest to jednostka organizacyjna prokuratury powszechnej najwyższego szczebla – centralnego. Wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwości. Skupia prokuratorów zajmujących najwyższe stanowiska służbowe – prokuratorów Prokuratury Krajowej. Takie umiejscowienie tej jednostki organizacyjnej wynika wprost z art. 17 ust. 1 ustawy o prokuraturze.

Potrzebę utworzenia Prokuratury Krajowej uzasadniano faktem117, iż dotychczasowe rozwiązania organizacyjne nie zapewniały skutecznej realizacji stojących przed prokuraturą zadań ustawowych na szczeblu centralnym. Mimo przejęcia części z nich przez prokuratury apelacyjne (nadzór służbowy, rozstrzygnięcia instancyjne), zakres tych zadań był nadal rozległy.

Do procesowych zadań prokuratury na szczeblu centralnym, z chwilą jej utworzenia należały:

1. W postępowaniu przygotowawczym: uchylanie prawomocnych postanowień o umorzeniu i warunkowym umorzeniu postępowania karnego ( art. 294 k.p.k. z 1969 r.); występowanie do Sądu Najwyższego z wnioskiem o przedłużenie tymczasowego aresztowania; obrót prawny z zagranicą.

2. Udział w postępowaniu przed SN w sprawach karnych, cywilnych i administracyjnych.

3. Udział w sprawach rozpoznawanych przez Trybunał Konstytucyjny i NSA.

4. Udział w postępowaniu ułaskawieniowym.

Ponadto Prokuratura Krajowa zajmowała się koordynowaniem nadzoru służbowego nad pracą terenowych jednostek prokuratury, a także koordynowaniem działalności w zakresie ścigania przestępstw prowadzonej przez inne organy państwowe.

Tak ukształtowane zadania prokuratury oraz konieczność współdziałania z innymi organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zwalczaniu i zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa, przemawiały za funkcjonowaniem w pionie prokuratury powszechnej jednostki organizacyjnej najwyższego szczebla. Do realizacji tych celów powołano Prokuraturę Krajową. Jednakże, już w toku prac legislacyjnych nad projektem wspomnianej nowelizacji ustawy o prokuraturze, w niektórych środowiskach wyrażano zastrzeżenia co do celowości tworzenia Prokuratury Krajowej. Wszak w sytuacji, gdy działalność instancyjna w postępowaniu przygotowawczym kończy się na prokuraturach apelacyjnych, które też przejęły sprawowanie bezpośredniego nadzoru służbowego nad pracą podległych jednostek terenowych, nie ma potrzeby powoływania instytucji, która jedynie powielałaby ich czynności. W. Grzeszczyk118 wobec tych zastrzeżeń stara się wyraźnie podkreślić, że według założeń projektodawcy Prokuratura Krajowa nie miała na celu bynajmniej powielania działań prokuratur apelacyjnych. Została bowiem wprowadzona do realizacji zadań prokuratury występujących wyłącznie na szczycie hierarchii prokuratorskiej, takich, jak procesowe funkcje Prokuratora Generalnego, bądź realizowane przez prokuratorów Prokuratury Krajowej. Ponadto, jak wspomina W. Grzeszczyk, była ona konieczna do koordynacji nadzoru służbowego sprawowanego przez prokuratury okręgowe i apelacyjne, rozumianej jako ujednolicanie jego form i kształtowania przez to jednolitej praktyki. Elementem tej działalności było formułowanie zaleceń dla praktyki prokuratorskiej, w oparciu o krajowe syntezy i uogólnienia. Kolejnym argumentem przemawiającym za utworzeniem Prokuratury Krajowej był fakt, że na szczeblu centralnym dokonuje się również interpretacji przepisów w związku z pytaniami formułowanymi przez prokuratorów apelacyjnych i wojewódzkich. Utworzenie Prokuratury Krajowej ponadto miało zwiększyć samodzielność jednostki organizacyjnej prokuratury na szczeblu centralnym, wchodzącej w skład Ministerstwa Sprawiedliwości. Według statutu Ministerstwa Sprawiedliwości Prokuratura Krajowa znalazła się poza strukturą departamentów i jednostek równorzędnych. Miało to za cel odpolitycznienie najwyższego urzędu prokuratury – Prokuratora Generalnego będącego równocześnie Ministrem Sprawiedliwości. Prokurator Krajowy jako jego zastępca, jest w praktyce najwyższym zwierzchnikiem prokuratorów, chyba że konkretną decyzję wyda sam Prokurator Generalny. Jednak zmiana ta nie została przeprowadzona konsekwentnie do końca. Prokurator Generalny – mając prawo powoływania wszystkich prokuratorów - nadal może w sposób pośredni wpływać na postawy poszczególnych prokuratorów. Z tym zastrzeżeniem, że Prokurator Generalny nigdy nie może wydać polecenia prokuratorowi podwładnemu obejmującego sposób zakończenia postępowania przygotowawczego oraz zachowania się prokuratora w postępowaniu sądowym, gdyż uprawnienie to przysługuje jedynie prokuratorowi bezpośrednio przełożonemu (art. 8 ust. 5 ustawy o prokuraturze)119. Z zewnętrznego punktu widzenia, wprowadzenie do struktury organizacyjnej prokuratury omawianej jednostki centralnej, argumentowano, że poprzez jej utworzenie struktura prokuratury została ukształtowana odpowiednio do struktury sądownictwa120.

Art. 6 ust. 1 ustawy o prokuraturze stanowi, że prokuratorzy Prokuratury Krajowej są prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Prokurator Krajowy jest zastępcą Prokuratora Generalnego, powołuje go spośród prokuratorów Prokuratury Krajowej i odwołuje – Prezes Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego (art. 12 ust. 2). Prokurator Krajowy kieruje swoją jednostką organizacyjną w zakresie określonym przez Prokuratora Generalnego (art. 17 ust. 1). Jak widać, ustawa o prokuraturze zawiera niewiele regulacji dotyczących tej centralnej jednostki prokuratury.

Obecnie zadania i organizację Prokuratury Krajowej, ze względu na to, że jest ona częścią Ministerstwa Sprawiedliwości, precyzuje Regulamin organizacyjny Ministerstwa Sprawiedliwości121. Zgodnie z § 29 ust. 1 tego Regulaminu, do jej zadań należy w szczególności:

1. Nadzorowanie i koordynowanie pracy podległych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie wykonywania ich ustawowych zadań.

2. Podejmowanie działań związanych z wykonywaniem konstytucyjnych uprawnień Prokuratora Generalnego do inicjowania kontroli konstytucyjności i legalności aktów normatywnych oraz realizacja wynikających z ustawy o Trybunale Konstytucyjnym uprawnień i obowiązków procesowych Prokuratora Generalnego w sprawach rozpoznawanych przez Trybunał Konstytucyjny.

3. Udział prokuratorów Prokuratury Krajowej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, Sądem Najwyższym i Naczelnym Sądem Administracyjnym.

4. Podejmowanie działań związanych z wykonywaniem przez Prokuratora Generalnego zastrzeżonych dla niego uprawnień procesowych w postępowaniu karnym, cywilnym, administracyjnym i innych postępowaniach z wyłączeniem spraw, o których mowa w § 15 ust.1 pkt 10, czyli koordynowanie obsługi prawnej Ministerstwa oraz sprawowanie zastępstwa sądowego Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego we wszystkich sprawach prowadzonych przez Ministerstwo, z wyjątkiem spraw, o których mowa w § 17 ust. 1 pkt 4, 5 oraz § 19 ust. 1 pkt 13 i pkt 18.

Jeśli chodzi o wewnętrzną organizację Prokuratury Krajowej, to jest ona nieco podobna do organizacji prokuratur okręgowych i apelacyjnych. Z tym, że w tym przypadku jej komórki organizacyjne są ustalone w Regulaminie organizacyjnym Ministerstwa Sprawiedliwości i nie ma dowolności w ich utworzeniu. Zatem, zgodnie ze wspomnianym Regulaminem, w ramach Prokuratury Krajowej funkcjonują:

1. Biuro Prezydialne,

2. Biuro Spraw Konstytucyjnych,

3. Biuro Postępowania Przygotowawczego,

4. Biuro do Spraw Przestępczości Zorganizowanej,

5. Biuro Postępowania Sądowego (§29 ust.2).

Znaczenie Prokuratury Krajowej dla procesu karnego nie jest wyrażone wprost, ponieważ żaden przepis Kodeksu postepowania nie posługuje się ani terminem „Prokuratura Krajowa” ani pojęciem „prokuratora Prokuratury Krajowej”. Jednakże w związku z faktem, że Prokurator Krajowy jest zastępcą Prokuratora Generalnego, a ten ostatni kieruje działalnością prokuratury osobiście lub poprzez swoich zastępców (art. 10 ust. 1 pkt. 1 ustawy o prokuaturze), a ponadto, zgodnie z zasadą substytucji, może zlecać wykonanie podległym prokuratorom czynności należące do zakresu działania prokuratury, można dostrzec wśród zadań poszczególnych jednostek Prokuratury Krajowej takie, które mają istotny bezpośredni wpływ na proces karny. Do tej kategorii należy sprawowanie nadzoru procesowego związanego z realizacją uprawnień Prokuratora Generalnego w postepowaniu przygotowawczym, co jest podstawowym zadaniem Biura Postępowania Przygotowawczego. Natomiast zadaniem Biura do Spraw Przestępczości Zoragnizowanej jest sprawowanie tego nadzoru w sprawach zwalczania przestępczości zorganizowanej (§ 31 ust. 1 pkt 1 i § 35 ust.1 pkt 4a Regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Sprawiedliwości). Najszerszy katalog zadań wyróżnionej kategorii należy do Biura Postępowania Sądowego (§ 36 ust. 1): udział przed Sądem Najwyższym w sprawach karnych, opracowywanie odpowiedzi na kasacje w sprawach, w których orzekał Sąd Najwyższy, opracowywanie i kierowanie do Sądu Najwyższego wniosków o wznowienie postępowania, inicjowanych przez prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, a także odpowiedzi na wnioski stron o wznowienie postepowania, rozpoznawanie wniosków prokuratorów o wniesienie kasacji w sprawach karnych i opracowywanie w tych sprawach projektów skarg kasacyjnych Prokuratora Generalnego lub pism uzasadniajacych decyzje o odmowie wniesienia kasacji, udział w posiedzeniach Sądu Najwyższego dotyczących zagadnień prawnych w sprawach karnych oraz prowadzenie spraw związanych z postępowaniem o ułaskawienie.

Kompetencje i obowiązki Prokuratora Krajowego określa Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego z dnia 8 kwietnia 2002 r. w sprawie ustalenia zakresu czynności członków Kierownictwa Ministerstwa Sprawiedliwości. Przedstawiają się one następująco:

1. Prokurator Krajowy zastępuje Prokuratora Generalnego w czasie jego nieobecności lub czasowej niemożności wykonywania obowiązków oraz sprawuje stałe zastępstwo Prokuratora Generalnego w zakresie:

a. kierowania działalnością powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury,

b. wydawania zarządzeń, wytycznych i poleceń,

c. wykonywania przewidzianych w ustawach uprawnień procesowych Prokuratora Generalnego w sprawach podlegających orzecznictwu sądów powszechnych,

d. podejmowania i podpisywania decyzji w sprawach kadr prokuratorskich, odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów oraz szkoleń prokuratorów, z wyłączeniem decyzji, o których mowa w § 1 ust.1 pkt. 3,

e. racjonalizacji struktur powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury,

f. organizowania posiedzeń Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym,

g. wykonywania uprawnień zastrzeżonych dla Prokuratora Generalnego w art. 19, art. 19a i art. 19b ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji oraz w art. 10, art. 10a i 10b ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa, w art. 9e ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, w art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 28 września 1991r. o kontroli skarbowej, w art. 28 ust. 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. o Inspekcji Celnej oraz w art. 15 ust. 1 – 3 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej – z wyłączeniem spraw określonych w § 7 pkt 4.

2. Prokurator Krajowy pod nieobecność Zastępcy Prokuratora Generalnego zastępuje go w jego czynnościach.

3. Prokurator Krajowy ponadto nadzoruje pracę Biur Prokuratury Krajowej:

a. Biura Prezydialnego,

b. Biura Postępowania Przygotowawczego,

c. Biura do Spraw Przestępczości Zorganizowanej.

Kompetencje zatem Prokuratora Krajowego faktycznie pokrywają się z kompetencjami Prokuratora Generalnego, zgodnie z regulacją art. 10 ustawy o prokuraturze. Prokurator Krajowy, jako zastępca zwierzchnika prokuratury wykonuje jego zadania w zakresie przez niego zleconym oraz w takim zakresie kieruje swoja jednostką, nadrzędną wobec prokuratur apelacyjnych, okręgowych i rejonowych. Jednakże w porównaniu z prokuratorami tych jednostek organizacyjnych, Prokurator Krajowy nie ma z mocy ustawy wyłączności w zakresie kierowania Prokuraturą Krajową, tak jak jest to w przypadku prokuratorów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, ponieważ kieruje nią w zakresie określonym przez Prokuratora Generalnego. W pozostałym zatem zakresie Prokuraturą Krajową kieruje Prokurator Generalny osobiście lub za pośrednictwem innych zastępców. Ustawa nie wyposażyła Prokuratora Krajowego także w status prokuratora przełożonego wobec prokuratorów Prokuratury Krajowej oraz prokuratorów jednostek niższego stopnia. Status ten posiada Prokurator Generalny, który może powierzyć Prokuratorowi Krajowemu jedynie część kompetencji w tym zakresie. Jednakże nie należy interpretować wspomnianych tu regulacji, w ten sposób, jakoby art. 10 ustawy o prokuraturze dawał Prokuratorowi Krajowemu możliwość zastępowania Prokuratora Generalnego w kierowaniu prokuraturą, ale tylko w kierowaniu Prokuraturą Krajową i to tylko w określonym zakresie. Taka interpretacja, w oderwaniu od innych przepisów ustawy o prokuraturze, z pominięciem ujęcia systemowego, byłaby wadliwa. Oczywistym jest, że jeśli Prokurator Generalny powierzy Prokuratorowi Krajowemu zastępowanie siebie w określonej dziedzinie, to Prokurator Krajowy przejmuje w tym zakresie kompetencje do kierowania prokuraturą z możliwością wydawania zarządzeń, wytycznych i poleceń. Pozycję Prokuratora Krajowego wśród innych zastępców Prokuratora Generalnego wzmacnia art. Art. 17 ust. 1 zd.3. Tylko on ma ustawowo określoną rolę – kierowanie Prokuraturą Krajową. A ze względu na przedstawione wyżej usytuowanie Prokuratury Krajowej, kierowanie tą jednostką oznacza jednocześnie kierowanie całą prokuraturą122.



komentarze

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.